90 Jahre CIT – 90 Jahre Entwicklungen in Biotechnologie und Bioverfahrenstechnik
90 Years CIT – 90 Years Development in Biotechnology and Bioprocess Engineering
Alexander Akermann
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorManfred Bold
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorAlexander Mehring
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorCorresponding Author
Roland Ulber
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Correspondence: Roland Ulber ([email protected]), TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland.Search for more papers by this authorLeo van Waveren
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorJens Weiermüller
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorAlexander Akermann
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorManfred Bold
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorAlexander Mehring
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorCorresponding Author
Roland Ulber
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Correspondence: Roland Ulber ([email protected]), TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland.Search for more papers by this authorLeo van Waveren
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorJens Weiermüller
TU Kaiserslautern, Lehrgebiet Bioverfahrenstechnik, Gottlieb-Daimler-Straße 49, 67663 Kaiserslautern, Deutschland
Search for more papers by this authorAbstract
de90 Jahre Chemie Ingenieur Technik (CIT) spiegeln wesentliche Meilensteine der Entwicklung der Biotechnologie und Bioprozesstechnik wider. In diesem Artikel werden einige der wichtigsten Entwicklungen vorgestellt und die Ausbildung von Trends in der Bioverfahrenstechnik nachgezeichnet. Beim Lesen der älteren Artikel lässt sich feststellen, dass einige der aktuellen Forschungsgebiete durchaus nicht ganz so neu sind, sondern vielversprechende Ansätze auch früher schon bearbeitet wurden.
Abstract
en90 years of Chemie Ingenieur Technik (CIT) reflect important milestones in the development of biotechnology and bioprocess technology. This article presents some of the most important developments and traces some trends in bioprocess engineering. Reading the older articles, it can be seen that some of the current research areas are not quite so new, and promising approaches have already been worked on in the past.
References
- 1 G. E. Stahl, Georgii Ernesti Stahlii Opusculum Chymico-Physico-Medicum; Orphanotropheum, Halae Magdeburgicae 1715. http://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/12509/77/cache.off (Zugriff am 01. März 2018)
- 2 K. Soyez, R. Ulber, Chem. Unserer Zeit 2004, 3, 172 – 180.
- 3www.seilnacht.tuttlingen.com/Lexikon/Waid2.htm (Zugriff am 01. April 2014)
- 4 L. Ercker, Aula subterranea, Humm/Zunner, Frankfurt 1574. http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de/ECHOdocuView?url=/mpiwg/online/permanent/library/TFEB6E98/pageimg&viewMode=index&pn=1&mode=imagepath (Zugriff am 01. April 2014)
- 5 H. Al-Kaidy, A. Duwe, M. Huster, K. Muffler, C. Schlegel, T. Sieker, R. Stadtmüller, N. Tippkötter, R. Ulber, ChemBioEng Rev. 2015, 2, 175 – 184.
- 6 B. Hottenroth, Chem. Ing. Tech. 1949, 21, 142 – 145. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330210707
- 7 R. Heiss, Chem. Ing. Tech. 1950, 22, 121 – 127. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330220602
- 8
F. Reiff, H. Weiss, Chem. Ing. Tech.
1951, 23, 73 – 75. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330230310
10.1002/cite.330230310 Google Scholar
- 9 F. Schneider, E. Reinefeld, D. Schliephake, Chem. Ing. Tech. 1963, 35, 567 – 576. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330350805
- 10 H. Speyerer, Chem. Ing. Tech. 1956, 28, 112 – 118. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330280207
- 11 H. C. K. Adamik, H. Mayer, Chem. Ing. Tech. 1962, 34, 218 – 221. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330340315
- 12 K. Wucherpfennig, Chem. Ing. Tech. 1969, 41, 358. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330410527
- 13 J. Kuprianoff, Chem. Ing. Tech. 1962, 34, 475 – 478. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330340705
- 14 K. Riess, Chem. Ing. Tech. 1957, 29, 133 – 137. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330290302
- 15
V. I. Scharkow, Chem. Ing. Tech.
1963, 35, 494 – 497.
10.1002/cite.330350705 Google Scholar
- 16Aus der Arbeit der Hoechster Farbwerke, Chem. Ing. Tech.
1951, 23, 454. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330231720
10.1002/cite.330231720 Google Scholar
- 17Wachsende Bedeutung der Antibiotika, Chem. Ing. Tech.
1951, 23, 449 – 450. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330231715
10.1002/cite.330231715 Google Scholar
- 18 H. Öppinger, H. Schaefer, Chem. Ing. Tech. 1952, 24, 277 – 283. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330240507
- 19
J. V. Mickwitz, Chem. Ing. Tech.
1949, 21, 118 – 119. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330210514
10.1002/cite.330210514 Google Scholar
- 20 K. Winnacker, Chem. Ing. Tech. 1961, 33, 585 – 592. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330330902
- 21 U. Werner, Chem. Ing. Tech. 1967, 39, 1121 – 1124. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330391906
- 22 U. Werner, Chem. Ing. Tech. 1969, 41, 388 – 393. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330410533
- 23 P. Grassmann, Chem. Ing. Tech. 1968, 40, 1094 – 1100. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330402112
- 24 P. Grassmann, Chem. Ing. Tech. 1967, 39, 1217 – 1226. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330392103
- 25Aufbau einer Pharma-Sparte bei der BASF, Chem. Ing. Tech.
1968, 40, 1029. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330402013
10.1002/cite.330402013 Google Scholar
- 26 W. Horak, Chem. Ing. Tech. 1950, 22, 327 – 329. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330221504
- 27 A. Fiechter, Chem. Ing. Tech. 1962, 34, 692 – 696. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330341007
- 28 M. Zlokarnik, Chem. Ing. Tech. 1966, 38, 717 – 723. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330380705
- 29 A. Fiechter, W. Ingold, A. Baerfuss, Chem. Ing. Tech. 1964, 36, 1000 – 1004. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330361004
- 30 H. Krupp, Chem. Ing. Tech. 1955, 27, 79 – 84. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330270206
- 31
G. Wildbrett, G. Petelkau, F. Kiermeier, Chem. Ing. Tech.
1962, 34, 317 – 321. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330340408
10.1002/cite.330340408 Google Scholar
- 32Neuartiger Rührer für submerse Gärführungen, Chem. Ing. Tech.
1950, 22, 235. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330221103
10.1002/cite.330221103 Google Scholar
- 33
F. Bommer, Chem. Ing. Tech.
1951, 23, 452 – 453. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330231718
10.1002/cite.330231718 Google Scholar
- 34 R. Müller, K. Kieslich, Chem. Ing. Tech. 1966, 38, 813 – 825. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330380802
- 35 H. J. Rehm, Chem. Ing. Tech. 1970, 42, 580 – 589. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330420903
- 36 A. Einsele, Chem. Ing. Tech. 1973, 45, 1368 – 1370. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330452313
- 37 A. Einsele, Chem. Ing. Tech. 1976, 48, 1174 – 1175. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330481213
- 38
J. Schindler, Chem. Ing. Tech.
1970, 42, 1393 – 1484. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330422314
10.1002/cite.330422314 Google Scholar
- 39 I. K. Rietema, A. H. M. Verkooyen, Chem. Ing. Tech. 1974, 46, 693. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330461606
- 40 W.-D. Puklowski, I. Reiff, H.-J. Rehm, Chem. Ing. Tech. 1976, 42, 549. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330480614
- 41 H. Schmidt-Traub, H. Brauer, Chem. Ing. Tech. 1974, 46, 697. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330461608
- 42 E. Puhar, Chem. Ing. Tech. 1979, 48, 1151 – 1258. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330511213
- 43 R. R. Hughes, Chem. Ing. Tech. 1970, 42, 485. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330430719
- 44 C. Wandrey, Chem. Ing. Tech. 1976, 48, 537 – 540. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330480609
- 45 C. Wandrey, E. Flaschel, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1977, 49, 257. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330490317
- 46 K. Buchholz, W. Rüth, Chem. Ing. Tech. 1974, 46, 707. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330461613
- 47 R. W. Coughlin, M. Charles, E. K. Paruchuri, B. R. Allen, Chem. Ing. Tech. 1975, 47, 111. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330470311
- 48 W.-D. Deckwer, Chem. Ing. Tech. 1977, 49, 213 – 223. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330490305
- 49 K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1977, 49, 605 – 611. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330490803
- 50 H. Buchholz, R. Buchholz, J. Lücke, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1978, 50, 227. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330500316
- 51 J. Voigt, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1978, 50, 721. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330500922
- 52 H. Gerstenberg, Chem. Ing. Tech. 1979, 51, 208 – 216. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330510309
- 53Editorial: Biotechnologie in der Chemie-Ingenieur-Technik, Chem. Ing. Tech. 1979, 51, A3. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330510102
- 54First European Congress on Biotechnology, Chem. Ing. Tech. 1979, 51, 64 – 68. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330510122
- 55 W. Buchholz, K. Einsele, A. Märkl, H. Sittig, Chem. Ing. Tech. 1982, 54 (12), 1132 – 1138.
- 56 M. Heisel, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (1), 60 – 62.
- 57 D. W. Wabner, C. Grambow, J. Ober, Chem. Ing. Tech. 1986, 58 (4), 328 – 330.
- 58 J. Voigt, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (12), 995.
- 59 L. Brentrup, P. Weiland, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (1), 72 – 73.
- 60 T. Korte, A. Lübbert, Chem. Ing. Tech. 1985, 57 (12), 1114 – 1115.
- 61 W. Beyeler, Chem. Ing. Tech. 1982, 54 (5), 498 – 499.
- 62 K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (12), 951 – 965.
- 63 I. Adler, A. Fiechter, Chem. Ing. Tech. 1983, 55 (4), 322 – 323.
- 64 J. Lippert, I. Adler, H.-D. Meyer, A. Lübbert, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1981, 53 (12), 967.
- 65 P. Weiland, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (12), 986 – 987.
- 66 P. Weiland, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (3), 264 – 265.
- 67 A. Koch, M. Träger, P. Weiland, R. Buchholz, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (12), 962 – 963.
- 68 A. Koch, M. Träger, P. Weiland, R. Buchholz, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (12), 964 – 965.
- 69 P. Weiland, A. Bieker, Chem. Ing. Tech. 1981, 53 (11), 869 – 870.
- 70 W.-D. Deckwer, Chem. Ing. Tech. 1988, 60 (8), 583 – 590.
- 71Säureregen: „Da liegt was in der Luft“, Der Spiegel 1981, 47, 96 – 110.
- 72 M. Jänicke, Geschichte der deutschen Umweltpolitik, Bundeszentrale für Politische Bildung, Bonn 2009. www.bpb.de/gesellschaft/umwelt/dossier-umwelt/61136/geschichte?p=all. (Zugriff am 03. April 2018)
- 73 G. Feldhaus, Chem. Ing. Tech. 1982, 54 (4), 295 – 298.
- 74 H. Lenz, M. Molzahn, D. W. Schmitt, Chem. Ing. Tech. 1989, 61 (11), 860 – 866.
- 75 H. Brauer, Chem. Ing. Tech. 1984, 56 (4), 279 – 286.
- 76 W. Ludwig, O. Fischer, F. X. Kneer, Chem. Ing. Tech. 1986, 58 (9), 742 – 744.
- 77 E. Wolf, K.-H. Decker, Chem. Ing. Tech. 1989, 61 (7), 574 – 575.
- 78 H. Sixt, Chem. Ing. Tech. 1981, 53 (11), 844 – 849.
- 79 M. Zlokarnik, Chem. Ing. Tech. 1982, 54 (11), 939 – 952.
- 80 T. Mann, Chem. Ing. Tech. 1989, 61 (12), 986 – 987.
- 81 A. Aivasidis, C. Wandrey, Chem. Ing. Tech. 1989, 61 (6), 484 – 487.
- 82 J. Möller, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (2), 143 – 145.
- 83 H.-J. Rehm, Chem. Ing. Tech. 1986, 58 (5), 379 – 386.
- 84 R. D. Gehle, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1984, 56 (1), 68 – 69.
- 85 E. Flaschel, E. van Griethuysen, A. Renken, Chem. Ing. Tech. 1985, 57 (1), 74 – 75.
- 86 G. Korte, U. Rinas, H.-A. Kracke-Helm, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1988, 60 (1), 40 – 43.
- 87 W. Poppe, W. Halwachs, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1984, 56 (1), 70 – 71.
- 88 W. Kuhlmann, W. Halwachs, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1980, 52 (7), 607.
- 89 K. Buchholz, Chem. Ing. Tech. 1989, 61 (8), 611 – 620.
- 90 K. Makryaleas, T. Scheper, K. Schügerl, M.-R. Kula, Chem. Ing. Tech. 1985, 57 (4), 362 – 363.
- 91 W. Leuchtenberger, U. Plöcker, Chem. Ing. Tech. 1988, 60 (1), 16 – 23.
- 92 T. Scheper, W. Halwachs, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1982, 54 (7), 696 – 697.
- 93 K. Misselhorn, Chem. Ing. Tech. 1981, 53 (1), 47 – 50.
- 94 H. Sahm, S. Bringer-Meyer, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (9), 695 – 700.
- 95 A. S. Afschar, H. Biebl, K. Schaller, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1985, 57 (4), 357.
- 96 A. S. Afschar, K. Schaller, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1986, 58 (1), 57.
- 97 A. S. Afschar, H. Biebl, K. Schaller, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (6), 509 – 509.
- 98 G. Eckert, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (12), 958 – 959.
- 99 B. A. A. Dremel, R. D. Schmid, Chem. Ing. Tech. 1992, 64 (6), 510 – 517.
- 100 C. Posten, B. Tibken, Chem. Ing. Tech. 1994, 66 (3), 354 – 357.
- 101 B. Hitzmann, R. Akhnoukh, D. Sziele, Chem. Ing. Tech. 1994, 66 (4), 539 – 541.
- 102 B. Hitzmann, Chem. Ing. Tech. 1992, 64 (8), 708 – 714.
- 103 A. Fiechter, Chem. Ing. Tech. 1991, 63 (6), 642 – 644.
- 104 R. Benfer, U. Onken, U. Werner, Chem. Ing. Tech. 1991, 63 (10), 1004 – 1005.
- 105 R. Benfer, M. Mayer, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1991, 63 (10), 1011 – 1012.
- 106 A. Wecker, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1992, 64 (6), 539 – 540.
- 107 K. Schügerl, K. Bellgardt, G. Kretzmer, B. Hitzmann, T. Scheper, Chem. Ing. Tech. 1993, 65 (12), 1447 – 1456.
- 108 A. Nipkow, W. C. Andretta, O. Käppeli, Chem. Ing. Tech. 1990, 62 (12), 1052 – 1053.
- 109 K. Anders, R. Akhnoukh, T. Scheper, G. Kretzmer, Chem. Ing. Tech. 1992, 64 (6), 572 – 573.
- 110 W. Stöcklein, J. Bradley, U. Bilitewski, R. D. Schmid, Chem. Ing. Tech. 1991, 63 (6), 555 – 564.
- 111 T. Kullick, R. Ulber, H. H. Meyer, T. Scheper, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1994, 66 (5), 700 – 706.
- 112 K. Schöngarth, B. Hitzmann, K. Friehs, Chem. Ing. Tech. 1998, 70 (3), 299 – 301.
- 113 M. Buchholz, K. Siegler, E. Weber, E. Klingner, F. Riechert, Chem. Ing. Tech. 1994, 66 (4), 523 – 526.
- 114 B. Hitzmann, J. C. Diaz-Ricci, J. E. Bailey, Chem. Ing. Tech. 1992, 64 (6), 574 – 575.
- 115 A. A. de Graaf, S. M. Schoberth, U. Probst, R. M. Wittig, S. Joachim, H. Sahm, Chem. Ing. Tech. 1991, 63 (6), 628 – 631.
- 116 S. Pannek, S. Reker, M. Hainke, U. Onken, Chem. Ing. Tech. 1996, 68 (3), 267 – 268.
- 117
M. Jenne, S. Schmalzriedt, M. Reuss, Chem. Ing. Tech.
1995, 67 (9), 1130 – 1130.
10.1002/cite.330670969 Google Scholar
- 118 M. Jenne, M. Reuss, Chem. Ing. Tech. 1996, 68 (3), 295 – 299.
- 119 G. Köhler, C. Milstein, Nature 1975, 256 (5517), 495 – 497.
- 120 D. Looby, J. B. Griffiths, M. Mistler, Chem. Ing. Tech. 1990, 62 (7), 566 – 568.
- 121 C. Käsehagen, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 1991, 63 (7), 756 – 756.
- 122
U. Riese, D. Lütkemeyer, R. Heidemann, H. Büntemeyer, J. Lehmann, Chem. Ing. Tech.
1992, 64 (9), 873 – 874.
10.1002/cite.3306409157 Google Scholar
- 123 R. K. Biener, W. Waldraff, W. Noé, J. Haas, M. Howaldt, E. D. Gilles, Chem. Ing. Tech. 1996, 68 (1 – 2), 158 – 161.
- 124 U. Rinas, J. E. Bailey, Chem. Ing. Tech. 1992, 64 (6), 554 – 555.
- 125 I. Gehmlich, H.-D. Pohl, W. A. Knorre, Chem. Ing. Tech. 1996, 68 (5), 546 – 550.
- 126 K. Plate, W. Demmer, H. Buchholz, R. Ulber, T. Scheper, Chem. Ing. Tech. 2001, 73 (7), 898 – 901. DOI: https://doi.org/10.1002/1522-2640(200107)73:7<898::AID-CITE898>3.0.CO;2-P
- 127 U. Kulozik, M. Kersten, Chem. Ing. Tech. 2001, 73 (12), 1622 – 1625. DOI: https://doi.org/10.1002/1522-2640(200112)73:12<1622::AID-CITE1622>3.0.CO;2-M
- 128 R. Hofmann, K. Weber, M. Herrenbauer, C. Posten, Chem. Ing. Tech. 2001, 73 (9), 1218 – 1224.
- 129 F. Lipnizki, Chem. Ing. Tech. 2004, 76 (1 – 2), 165 – 168.
- 130 R. Mertens, C. Wandrey, A. Liese, Chem. Ing. Tech. 2005, 77 (5), 609 – 616. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200500050
- 131 S. Jermann, A. Schreiner, R. Schneeberger, Chem. Ing. Tech. 2008, 80 (5), 621 – 628. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200800004
- 132 A. M. Graf, R. Steinhof, M. Lotz, N. Tippkötter, C. Kasper, S. Beutel, R. Ulber, Chem. Ing. Tech. 2009, 81 (3), 267 – 274. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200800139
- 133 S. Lütz, N. Rao, C. Wandrey, Chem. Ing. Tech. 2005, 77 (11), 1669 – 1682. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200500134
- 134 T. Drepper, T. Eggert, W. Hummel, C. Leggewie, M. Pohl, F. Rosenau, K. E. Jaeger, Chem. Ing. Tech. 2006, 78 (3), 239 – 240. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200500197
- 135 P. Lorenz, Chem. Ing. Tech. 2006, 78 (4), 461 – 468. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200600010
- 136 S. Kardinahl, D. Rabelt, M. Reschke, Chem. Ing. Tech. 2006, 78 (3), 209 – 217. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200600002
- 137 W. D. Deckwer, D. Jahn, A. P. Zeng, D. C. Hempel, Chem. Ing. Tech. 2006, 78 (3), 193 – 208. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200500156
- 138 A. Ritzka, R. Ulber, B. Hitzmann, T. Scheper, Chem. Ing. Tech. 2002, 74 (1 – 2), 149 – 152. DOI: https://doi.org/10.1002/1522-2640(200202)74:1/2<149::AID-CITE149>3.0.CO;2-D
- 139 I. Perner, C. Posten, J. Broneske, Chem. Ing. Tech. 2002, 74 (6), 865 – 869. DOI: https://doi.org/10.1002/1522-2640(200206)74:6<865::AID-CITE865>3.0.CO;2-C
- 140 J. H. Enß, J. Schallenberg, V. Michele, D. C. Hempel, Chem. Ing. Tech. 2002, 74 (9), 1326 – 1331.
- 141 J. I. L. Rhee, G. Seidel, K. Schügerl, Chem. Ing. Tech. 2002, 74 (8), 1171 – 1174. DOI: https://doi.org/0009-286X/2002/0808-1171
- 142 P. Fleck, C. Posten, Chem. Ing. Tech. 2003, 75 (1 – 2), 139 – 142.
- 143
R. Pörtner, B. Frahm, V. C. Hass, P. Lane, A. Munack, Chem. Ing. Tech.
2005, 77 (8), 1189 – 1190. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200590157
10.1002/cite.200590157 Google Scholar
- 144 S. Rommel, A. Schuppert, Chem. Ing. Tech. 2003, 75 (12), 1901 – 1905. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200300059
- 145 V. C. Hass, Chem. Ing. Tech. 2005, 77 (1 – 2), 161 – 167. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200407053
- 146 R. Ulber, Chem. Ing. Tech. 2005, 77 (4), 363 – 372. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200407084
- 147 D. Peters, Chem. Ing. Tech. 2006, 78 (3), 229 – 238. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200500193
- 148 R. Busch, T. Hirth, A. Liese, S. Nordhoff, J. Puls, O. Pulz, D. Sell, C. Syldatk, R. Ulber, Chem. Ing. Tech. 2006, 78 (3), 219 – 228. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200500178
- 149 A. Palatinus, A. A. Giovannini, M. B. Huber, Chem. Ing. Tech. 2007, 79 (5), 657 – 662. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200700010
- 150 U. Schmid-Staiger, R. Preisner, P. Marek, W. Trösch, Chem. Ing. Tech. 2009, 81 (11), 1783 – 1789. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200900079
- 151 S. Zibek, S. Huf, W. Wagner, T. Hirth, S. Rupp, Chem. Ing. Tech. 2009, 81 (11), 1797 – 1808. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200900092
- 152 U. Buller, T. Hirth, Chem. Ing. Tech. 2009, 81 (11), 1689 – 1696. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.200900097
- 153 D. Weuster-Botz, Chem. Ing. Tech. 2003, 76 (10), 307 – 312.
- 154 J. Seibel, Chem. Ing. Tech. 2010, 82 (1 – 2), 141 – 146.
- 155 K. Büttner, C. Marx, T. Hertel, M. Pietzsch, Chem. Ing. Tech. 2010, 82 (1 – 2), 43 – 49.
- 156 S. C. Kaiser, M. Kraume, D. Eibl, Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 136 – 143.
- 157 P. Bergmann, P. Ripplinger, L. Beyer, W. Trösch, Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 202 – 205.
- 158 S. C. Kaiser, M. Kraume, D. Eibl, Chem. Ing. Tech. 2016, 88 (1 – 2), 77 – 85.
- 159 S. C. Kaiser, N. Perepelitsa, M. Kraume, D. Eibl, Chem. Ing. Tech. 2016, 88 (1 – 2), 86 – 92.
- 160 S. C. Kaiser et al., Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 95 – 102.
- 161 F. Hillig, S. Annemüller, M. Chmielewska, M. Pilarek, S. Junne, P. Neubauer, Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 153 – 161.
- 162 N. Lehmann, H. Rischer, D. Eibl, R. Eibl, Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 197 – 201.
- 163 B. Minow, H. De Witt, I. Knabben, Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 87 – 94.
- 164 I. Moser, G. Jobst, Chem. Ing. Tech. 2013, 85 (1 – 2), 172 – 178.
- 165 M. E. Esfandabadi, D. C. Hempel, R. Krull, Chem. Ing. Tech. 2010, 82 (3), 229 – 241.
- 166 T. Hennig, A. Dudlik, G. Deerberg, Chem. Ing. Tech. 2011, 83 (3), 331 – 339.
- 167 C. Rojas, F. Uhlenhut, M. Schlaak, A. Borchert, S. Steinigeweg, Chem. Ing. Tech. 2011, 83 (3), 306 – 321.
- 168 W. Schierholz, N. Gilbert, Chem. Ing. Tech. 2003, 75 (10), 1412 – 1414.
- 169Biotechnologie 2020 – Von der gläsernen Zelle zum maßgeschneiderten Prozess, DECHEMA, Frankfurt 2004. http://dechema.de/dechema_media/Biotechnologie+2020.pdf (Zugriff am 02. April 2018)
- 170 K. Buchholz, E. Stoppok, Chem. Ing. Tech. 1987, 59 (5), 406 – 409. DOI: https://doi.org/10.1002/cite.330590510